Polska 5 stycznia – co wydarzyło się tego dnia

Portal TV Republika 05-01-2024, 09:00
Artykuł
facebook.com

Tego dnia władze rosyjskie wprowadziły obowiązek nauki języka rosyjskiego w gimnazjach Królestwa Polskiego; Niemcy przeprowadzili ostatnią publiczną egzekucję w Auschwitz-Birkenau; w Warszawie zainaugurował działalność Klub Krzywego Koła; minister rozwiązał NZS; w Warszawie odbyło się oficjalne pożegnanie tramwajów typu 13N. Urodzili się m. in. Ernest Malinowski, Henryk Dobrzycki, Michał Karaszewicz-Tokarzewski, Adam Ciołkosz, Władysław Ślesicki, Jan Lebenstein, Elżbieta Ficowska, Janusz Laskowski, Andrzej Mleczko, Krzysztof Wielicki, Daria Trafankowska, Andrzej Gołota. Zmarli natomiast: Marcello Bacciarelli, Władysław Podkowiński, Kazimierz Lutosławski, Hanna Mortkowicz-Olczakowa, Edward Kłosiński, Władysław Serczyk, Janusz Brochwicz-Lewiński oraz Lidia Lwow-Eberle.

1173 - Po śmierci księcia Bolesława IV Kędzierzawego nowym księciem zwierzchnim został książę wielkopolski Mieszko III Stary.

1393 – Hospodar mołdawski Roman I złożył hołd lenny królom Polski Jadwidze Andegaweńskiej i Władysławowi II Jagielle.

1580 - Król Stefan Batory wprowadził polski system pieniężny w Wielkim Księstwie Litewskim.

1818 - W Warszawie zmarł Marcello Bacciarelli, włoski malarz, od 1766 r. przebywający na dworze króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.

1818 - W Sewerynach na Podolu urodził się Ernest Malinowski, inżynier, ekspert budownictwa kolejowego, projektant Transandyjskiej Linii Kolejowej w Peru, do niedawna najwyżej położonej linii kolejowej świata.

1841 - W Kaliszu urodził się Henryk Dobrzycki, lekarz, muzykolog, pionier lecznictwa sanatoryjnego i uzdrowiskowego.

1860 - Poczta Królestwa Polskiego wprowadziła do obiegu pierwszy polski znaczek pocztowy.

1866 - Władze rosyjskie wprowadziły obowiązek nauki języka rosyjskiego we wszystkich gimnazjach Królestwa Polskiego.

1867 - W Wapowcach urodził się Stanisław Puchalski, marszałek polny cesarsko-królewskiej armii Austro-Węgier; od lutego do października 1916 r. komendant Legionów Polskich; od 1920 r. w rezerwie kadrowej.

1893 - We Lwowie urodził się Michał Karaszewicz-Tokarzewski, żołnierz Legionów Polskich, generał WP; w czasie II wojny światowej Komendant Główny Służby Zwycięstwu Polsce, po powstaniu Związku Walki Zbrojnej komendant obszaru obejmującego okupację sowiecką; jeden z twórców Podziemnego Państwa Polskiego; część źródeł jako datę urodzenia Karaszewicza-Tokarzewskiego podaje 21 grudnia 1892 r.

1895 - W Warszawie zmarł Władysław Podkowiński, malarz, ilustrator, jeden z prekursorów impresjonizmu w polskiej sztuce, jego najbardziej znanym dziełem jest „Szał uniesień”.

1900 - Uruchomiono wodociągi miejskie w Grudziądzu.

1901 - W Krakowie urodził się Adam Ciołkosz, publicysta, historyk, poseł na Sejm II RP, jeden z czołowych działaczy Polskiej Partii Socjalistycznej.

1914 - W Warszawie urodził się Tadeusz Trepkowski, grafik, plakacista.

1915 - W Wołkowysku urodziła się Zofia Wilczyńska, aktorka teatralna i filmowa.

1916 - W Czuchowie koło Rybnika urodził się Wilhelm Szewczyk, prozaik, publicysta, redaktor kilku śląskich pism, krytyk literacki, poeta, poseł na Sejm PRL.

1924 - W Drozdowie koło Łomży zmarł ksiądz Kazimierz Lutosławski, działacz harcerski, lekarz, ekonomista, pedagog, publicysta; współorganizator i członek władz Związku Ludowo-Narodowego; poseł na Sejm; bliski współpracownik Romana Dmowskiego.

1925 - W Gdańsku przy placu Heweliusza w Gdańsku otwarto nowy budynek Poczty Polskiej; 1 września 1939 roku był on broniony bohatersko przez pracowników poczty.

1927 - W Warszawie urodził się Władysław Ślesicki, reżyser filmowy, autor m.in. filmu i serialu „W pustyni i w puszczy”.

1930 - W Brześciu nad Bugiem urodził się Jan Lebenstein, malarz, grafik; w 1959 r. otrzymał Grand Prix na I Biennale Młodych w Paryżu, gdzie pozostał na stałe; w 1976 roku wyróżniony nagrodą nowojorskiej Fundacji Alfreda Jurzykowskiego, a w 1987 otrzymał Nagrodę im. Jana Cybisa; do kraju wrócił w latach 90.; wystawiał m.in. w Berlinie, Kassel, Nowym Jorku, Oslo, Rzymie, Sao Paulo; jedną z największych kolekcji jego dzieł posiada Muzeum Narodowe we Wrocławiu.

1939 - W Berchtesgaden doszło do spotkania szefa polskiej dyplomacji Józefa Becka z kanclerzem III Rzeszy Adolfem Hitlerem.

1942 - Grupa Inicjatywna polskich komunistów założyła w Warszawie Polską Partię Robotniczą; sekretarzem KC PPR został Marceli Nowotko. Nazwa partii, jej program i obsada personalna ustalone zostały w Moskwie.

1942 - W Warszawie urodziła się Elżbieta Ficowska (z domu Koppel), pisarka, pedagog, działaczka opozycji demokratycznej w PRL; uratowana z warszawskiego getta jako półroczne dziecko, w latach 2002-2006 przewodnicząca Stowarzyszenia Dzieci Holokaustu.

1945 - W ostatniej publicznej egzekucji w obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau zostały powieszone żydowskie uczestniczki obozowego ruchu oporu: Ala GertnerRóża RobotaRegina Szafirsztain i Estera Wajcblum.

1946 - W Warszawie uruchomiono komunikację trolejbusową.

1946 - W Pożarkach na Wileńszczyźnie urodził się Janusz Laskowski, piosenkarz, kompozytor, wykonawca takich piosenek jak "Żółty jesienny liść", "Beata z Albatrosa", "Kolorowe jarmarki".

1947 - Funkcjonariusze Urzędu Bezpieczeństwa aresztowali płk. Wincentego Kwiecińskiego, prezesa Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość.

1949 - W Tarnobrzegu urodził się Andrzej Mleczko, rysownik, grafik, autor rysunków satyrycznych.

1950 - W Szklarce Przygodzickiej w Wielkopolsce urodził się Krzysztof Wielicki, himalaista, alpinista, taternik; jako pierwszy dokonał zimowych wejść na Mount Everest (1980), Kanczendzongę (1986) i Lhotse (1988); jest piątym człowiekiem, który zdobył Koronę Himalajów i Karakorum.

1952 - Stany Zjednoczone odebrały Polsce klauzulę najwyższego uprzywilejowania w handlu.

1954 - W Poznaniu urodziła się Daria Trafankowska, aktorka teatralna i filmowa, znana m.in. z ról w filmach „Zdjęcia próbne”, „Bołdyn”, seriali „Polskie drogi” i „Na dobre i na złe”; Honorowa Obywatelka Fromborka.

1956 - W Warszawie zainaugurował działalność Klub Krzywego Koła, krytyczny wobec działań władz PRL-u klub dyskusyjny, należeli do niego m.in. Władysław Bartoszewski, Stefan Kisielewski, Leszek Kołakowski, Maria i Stanisław Ossowscy, Karol Modzelewski, Adam Michnik, Jacek Kuroń.

1956 - W Warszawie urodził się Krzysztof Dowhań, bramkarz, trener piłkarski.

1959 - Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów podjął decyzję o budowie rafinerii w Płocku.

1965 - Premiera pierwszego odcinka serialu „Barbara i Jan” z Janiną Traczykówną i Janem Kobuszewskim w rolach głównych.

1966 - W rozegranym w Liverpoolu pierwszym w historii meczu piłkarskich reprezentacji Anglii i Polski padł remis 1:1.

1967 - Zawaliła się wieża świdnickiego ratusza.

1968 - W Warszawie urodził się Andrzej Gołota, bokser; brązowy medalista igrzysk olimpijskich w Seulu (1988); w zawodowej karierze odniósł 41 zwycięstw, dziewięć walk przegrał, jeden pojedynek zremisował; cztery razy bez powodzenia walczył o mistrzostwo świata w kategorii ciężkiej.

1968 - W Krakowie zmarła Hanna Mortkowicz-Olczakowa, pisarka, poetka, autorka książek dla dzieci i młodzieży; córka wydawców Jakuba i Janiny Mortkowiczów.

1971 - Wizyta I sekretarza KC PZPR Edwarda Gierka i premiera Piotra Jaroszewicza w Moskwie.

1979 - USA udzieliły Polsce 300 mln dolarów kredytu na zakup zbóż, pasz, tłuszczów i innych surowców rolnych.

1981 - Selekcjonerem reprezentacji Polski w piłce nożnej został Antoni Piechniczek, funkcję tę pełnił dwukrotnie w latach 1981-1986 oraz 1996-1997; w 1982 r. na mistrzostwach świata w Hiszpanii prowadzona przez niego reprezentacja zajęła trzecie miejsce.

1982 - Stan wojenny: minister nauki, szkolnictwa wyższego i techniki rozwiązał Niezależne Zrzeszenie Studentów (NZS).

1983 - Metropolita gnieźnieński i warszawski arcybiskup Józef Glemp mianowany został kardynałem.

1987 - Premiera filmu „Nad Niemnem” w reżyserii Zbigniewa Kuźmińskiego.

1997 - Odbył się 5. Finał Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy.

2001 - Premiera filmu „Pieniądze to nie wszystko” w reżyserii Juliusza Machulskiego.

2005 - Dotychczasowy minister spraw zagranicznych Włodzimierz Cimoszewicz został marszałkiem Sejmu, zastępując Józefa Oleksego, który podał się do dymisji po uznaniu go przez sąd za kłamcę lustracyjnego. Nowym ministrem spraw zagranicznych został Adam Daniel Rotfeld.

2007 - Stanisław Wielgus objął kanonicznie urząd metropolity warszawskiego.

2008 - W Warszawie zmarł Edward Kłosiński, operator filmowy, autor zdjęć do filmów „Barwy ochronne”, „Człowiek z marmuru”, „Pestka” i „Vinci”.

2011 - Na antenie TVP1 wyemitowano 2000. odcinek serialu Klan.

2013 - W Warszawie odbyło się oficjalne pożegnanie tramwajów typu 13N, które służyły tam w latach 1959–2012. Tramwaje 13N przeznaczone były dla Warszawy. Liczba miejsc siedzących – 22, liczba miejsc ogółem – 122. 5 stycznia 2013 roku ostatni raz można było się przejechać tramwajem typu Konstal 13N w ruchu liniowym. Od tego dnia tramwaje te można spotkać już tylko podczas różnych imprez kulturalnych w Warszawie.

2014 - W Rzeszowie zmarł prof. Władysław Serczyk, historyk, znawca dziejów Rosji i Ukrainy.

2017 - 2017 – zmarł Janusz Brochwicz-Lewiński, ps. Gryf. Był generałem brygady Wojska Polskiego oraz żołnierzem Batalionu AK „Parasol”. Dowodził legendarną obroną Pałacyku Michla na Woli w czasie powstania warszawskiego. Pośmiertnie został mianowany generałem dywizji.

2021 – W Warszawie zmarła płk Lidia Lwow-Eberle, żołnierz pierwszego oddziału partyzanckiego Okręgu Wileńskiego AK, dowodzonego przez ppor. Antoniego Burzyńskiego „Kmicica”, a następnie 5. Wileńskiej Brygadzie AK rtm. Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki”. 30 czerwca 1948 r. została wraz z „Łupaszką” aresztowana przez bezpiekę na karę dożywotniego więzienia. Wolność odzyskała w 1956 r.

 

Źródło: PAP

Komentarze
Zobacz także
Nasze programy