Polska 5 marca – co wydarzyło się tego dnia

Portal TV Republika, kk 05-03-2024, 08:00
Artykuł
facebook.com

Tego dnia na indeks ksiąg zakazanych przez Kościół katolicki wpisana została książka Mikołaja Kopernika; Franciszek Jarecki uprowadził samolot na Bornholm; Hanna Gronkiewicz-Waltz została prezesem NBP; Jarosław Kaczyński ujawnił instrukcję UOP dotyczącą podsłuchów i inwigilacji partii politycznych; PO została zarejestrowana jako partia. Urodzili się m. in. Szymon Konarski, Kazimierz Stanisław Gzowski, Julian Przyboś, Tadeusz Manteuffel. Teodor Parnicki, Maciej Rybiński, Konstanty Andrzej Kulka, Marek Antoni Nowicki. Zmarli natomiast: Stanisław Tołłoczko, Lucjan Szymański, Józef Stalin, Zbigniew Załuski, Klemens Szaniawski, Mieczysław Kościelniak, Jan Dobraczyński, Stanisław Jankowski oraz Dżennet Połtorzycka-Stampf'l.

1234 - W Ostrzyhomiu na Węgrzech urodziła się Kinga, córka króla Węgier Beli IV, żona księcia Bolesława V Wstydliwego; święta Kościoła katolickiego.

1326 - W Wyszegradzie urodził Ludwik I Wielki z dynastii Andegawenów, syn węgierskiego króla Karola Roberta i Elżbiety Łokietkówny; król Węgier (1342-1382) i Polski (1370-1382).

1447 – We Fromborku zmarł kanonik Peregryn Cegenberg. Pochodził ze Świecia. Kanonikiem warmińskim był od 1422r.

1569 – W ramach przygotowań do zawarcia Unii Lubelskiej król Zygmunt August ogłosił przyłączenie województwa podlaskiego do Korony Królestwa Polskiego.

1603 - Wojska Rzeczpospolitej pod wodzą hetmana Jana Karola Chodkiewicza zwyciężyły wojska szwedzkie w bitwie pod Rakvere w północnej Estonii.

1616 - Na indeks ksiąg zakazanych przez Kościół katolicki wpisana została książka Mikołaja KopernikaDe revolutionibus orbium coelestium”.

1688 - W Grodnie, po raz pierwszy w historii Polski, zerwano Sejm (Kazimierz Stanisław Dąbrowski) jeszcze przed wyborem marszałka.

1808 - We wsi Dobkiszki pod Sejnami urodził się Szymon Konarski, polski działacz niepodległościowy, powstaniec listopadowy, członek organizacji „Młoda Polska” i Stowarzyszenia Ludu Polskiego.

1812 - Z wojsk Księstwa Warszawskiego utworzony został 5. korpus Wielkiej Armii, którym dowodził ks. Józef Poniatowski.

1813 - W Petersburgu urodził się Kazimierz Stanisław Gzowski, działający w Kanadzie inżynier budowlany, projektant dróg, linii kolejowych, kanałów i mostów; założyciel parku narodowego na obszarze wodospadu Niagara i jego pierwszy prezes.

1863 - Powstanie Styczniowe: W starciu pod Skałą poległ Andrij Potebnia, rosyjski oficer pochodzenia ukraińskiego, walczący po stronie powstańców w oddziale gen. Mariana Langiewicza; założyciel tajnej rewolucyjnej organizacji oficerów rosyjskich w Królestwie Polskim; w 1862 r. dokonał nieudanego zamachu na namiestnika Królestwa Polskiego gen. Aleksandra Luedersa.

1871 - W Zamościu urodziła się Róża Luksemburg, działaczka polskiego i niemieckiego ruchu robotniczego, ekonomistka, współzałożycielka SDKPiL; należała do przywódców niemieckiej SPD i II Międzynarodówki; współzałożycielka Związku Spartakusa i KPD.

1901 - W Gwoźnicy koło Strzyżowa urodził się Julian Przyboś, poeta awangardowy, eseista, teoretyk literatury, członek POW, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej.

1902 - W Rzeżycy na Łotwie urodził się Tadeusz Manteuffel, historyk mediewista, kierownik studium historycznego tajnego Uniwersytetu Warszawskiego (1940-1944), prezes Polskiego Towarzystwa Historycznego (1950-1955), twórca i dyrektor Instytutu Historii PAN (1953-1970).

1908 - W Berlinie-Charlottenburgu urodził się Teodor Parnicki, pisarz, autor powieści historycznych, m.in. „Srebrnych Orłów”, „Końca Zgody Narodów”, „Aecjusza, ostatniego Rzymianina” i „Tylko Beatrycze”.

1927 - W Bogucicach, obecnie dzielnica Katowic, urodziła się Maria Klejdysz, aktorka.

1935 - We Lwowie zmarł Stanisław Tołłoczko, chemik, filozof, profesor Uniwersytetu Lwowskiego.

1938 - Premiera filmu „Królowa przedmieścia” w reżyserii Eugeniusza Bodo.

1939 - We Lwowie zmarł Jan Gwalbert Pawlikowski, ekonomista, polityk, historyk literatury, taternik, członek władz Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego i Związku Ludowo-Narodowego, honorowy członek Związku Górali, laureat złotego Wawrzynu Akademickiego Polskiej Akademii Literatury.

1940 - Na wniosek szefa NKWD Ławrientija Berii Biuro Polityczne KC WKP(b) podjęło uchwałę o rozstrzelaniu polskich oficerów więzionych w obozach na terenie Związku Sowieckiego oraz polskich więźniów przetrzymywanych przez NKWD na obszarze przedwojennych wschodnich województw Rzeczypospolitej; w wyniku tej decyzji zgładzono około 22 tys. obywateli polskich.

1942 - W Szkocji przeprowadzono pierwsze praktyczne próby prototypu wykrywacza min wynalezionego przez porucznika Józefa Kosackiego i plut. Andrzeja Garbosia.

1943 - Grupa Specjalna Sztabu Głównego Gwardii Ludowej PPR zastrzeliła podinspektora Aleksandra Reszczyńskiego, od czerwca 1940 r. komendanta Policji Polskiej (tzw. granatowej) miasta Warszawy. Reszczyński powiązany był z kontrwywiadem AK.

1945 - W Warszawie komunistyczne władze wykonały wyrok śmierci na Lucjanie Szymańskim „Janczarze”, ostatnim dowódcy Podokręgu Wschodniego Obszaru Warszawskiego AK. „Janczar” został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa 23 grudnia 1944 r.; wyrok śmierci wydał Wojskowy Sąd Garnizonowy w Warszawie.

1945 - W Warszawie urodził się Maciej Rybiński - dziennikarz, komentator polityczny, felietonista; współscenarzysta serialu „Alternatywy 4”.

1945 – Armia Czerwona zajęła Białogard, Gryfice, Kamień Pomorski i Stargard.

1946 - W Fulton w USA Winston Churchill wygłosił słynne przemówienie, podczas którego odnosząc się do kwestii sowieckiej kontroli nad częścią Europy powiedział: „Od Szczecina nad Bałtykiem po Triest nad Adriatykiem przecina kontynent żelazna kurtyna”.

1947 - W Gdańsku urodził się Konstanty Andrzej Kulka, skrzypek, pedagog.

1950 - W okolicach Lwowa w walce z oddziałami sowieckiego Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego zginął Roman Szuchewycz „Taras Czuprynka”, naczelny dowódca UPA i kierownik OUN-B (Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów, frakcji Bandery); odpowiedzialny za zbrodnicze akcje wobec Polaków na Wołyniu i wschodniej Małopolsce.

1953 - W Kuncewie, obecnie część Moskwy, zmarł Józef Stalin, właściwie Iosif Dżugaszwili, sekretarz generalny KC KPZR i premier Związku Sowieckiego; zbrodniarz odpowiedzialny za prześladowania i śmierć milionów ludzi, który przez ćwierć wieku rządził totalitarnym państwem sowieckim; wśród jego ofiar były setki tysięcy Polaków.

1953 - W Siemiatyczach urodził się Marek Antoni Nowicki, prawnik, działacz na rzecz praw człowieka, działacz podziemnej „Solidarności”, współzałożyciel polskiego oddziału Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, w latach 2000-2005 Międzynarodowy Rzecznik Praw Obywatelskich w Kosowie z ramienia ONZ.

1953 - Podporucznik Franciszek Jarecki uprowadził samolot MIG-15 na Bornholm.

1957 - Wytyczono dokładny przebieg granicy polsko-sowieckiej w dawnych Prusach Wschodnich oraz na Mierzei Wiślanej i Zalewie Wiślanym.

1964 - Premiera filmu Jerzego Passendorfera „Skąpani w ogniu”.

1973 - Koła Młodzieży Wojskowej zostały przekształcone w Socjalistyczny Związek Młodzieży Wojskowej, który wszedł w skład Federacji Socjalistycznych Związków Młodzieży Polskiej.

1978 - W Warszawie zmarł Zbigniew Załuski, publicysta, pisarz, scenarzysta.

1984 - Premiera filmu Kartka z podróży w reżyserii Waldemara Dzikiego.

1986 - W Warszawie rozpoczął obrady III Kongres Nauki Polskiej.

1990 - W Warszawie zmarł prof. Klemens Szaniawski, filozof, logik, żołnierz AK, uczestnik Powstania Warszawskiego.

1992Hanna Gronkiewicz-Waltz została prezesem Narodowego Banku Polskiego.

1993 - W Słupsku zmarł Mieczysław Kościelniak, malarz, grafik; więzień KL Auschwitz, autor około 300 prac narysowanych w obozie, dokumentujących życie więźniów.

1993 - Jarosław Kaczyński ujawnił tajną instrukcję UOP dotyczącą zakładania podsłuchów i inwigilacji partii politycznych.

1994 - W Warszawie zmarł Jan Dobraczyński, pisarz, autor powieści historycznych; w latach 30. związany z ruchem narodowym; uczestnik kampanii polskiej 1939 r. i Powstania Warszawskiego; po wojnie związany ze Stowarzyszeniem PAX; poseł na Sejm PRL; w latach 1983-1989 przewodniczący Rady Krajowej PRON; w 1993 r. uhonorowany tytułem „Sprawiedliwego wśród Narodów Świata”.

2002 - W Warszawie zmarł Stanisław Jankowski, „Agaton”, cichociemny, oficer AK, uczestnik Powstania Warszawskiego; po wojnie pracownik Biura Odbudowy Stolicy, współautor planu generalnego zagospodarowania przestrzennego Warszawy, m.in. Trasy W-Z i MDM; autor wspomnień „Z fałszywym ausweisem w prawdziwej Warszawie”.

2002 – Platforma Obywatelska została zarejestrowana jako partia.

2006 – W Toruniu wykryto ptasią grypę u łabędzia. Był to pierwszy przypadek wirusa ptasiej grypy w Polsce. Niebawem potwierdzono, że ptak zarażony był groźnym dla ludzi wirusem typu H5N1.

2006 - Premiera serialu telewizyjnego „Ranczo” w reżyserii Wojciecha Adamczyka.

2007 - W Warszawie zmarł Marek Obertyn, aktor.

2013 - Czterech polskich himalaistów: Adam Bielecki, Artur Małek, Maciej Berbeka i Tomasz Kowalski stanęło na szczycie niezdobytego do tej pory zimą ośmiotysięcznika Broad Peak w Karakorum; dwaj ostatni nie zdołali jednak powrócić na noc do obozu, 8 marca zostali uznani za zmarłych.

2020 – W Warszawie zmarła Dżennet Połtorzycka-Stampf'l, dziennikarka Polskiego Radia, współautorka powieści radiowej „Matysiakowie”. Od 1960 r. współtworzyła - z Jerzym Janickim i Władysławem Żesławskim, a potem z Januszem Adamem Dziewiątkowskim – najsłynniejsze polskie słuchowisko. W 2011 r. została nagrodzona honorowym Złotym Mikrofonem za całokształt swojej pracy.

 

Źródło: PAP

Komentarze
Zobacz także
Nasze programy